শৈশৱ কাল বুলি কলে আমি শিশু সকলকে কওঁ। শৈশৱ কাল সাধাৰণতে জন্মৰ পৰা ১২ বছৰ বয়সলৈকে ধৰা হয়‌। কিন্তু এই শৈশৱ কালক দুই ধৰণে ভাগ কৰা হয়। প্ৰাক শৈশৱ কাল আৰু শৈশৱ কাল। জন্মৰ পৰা ছয় বছৰ বয়সলৈকে প্ৰাক্ শৈশৱ কাল। ইয়াতে ০-৩ বছৰ আৰু ৩-৬ বছৰ। শূণ‍্য মানে শিশুটো মাতৃ গৰ্ভত থকা অৱস্থা। এই সময়ত শিশুটোৰ বিকাশ নিৰ্ভৰ কৰে মাতৃয়ে নিজৰ ওপৰত লোৱা যত্ন। সেই সময়ত মাতৃয়ে খোৱা বোৱাৰ যত্ন লব লাগে, পুষ্টিকৰ আহাৰ খাব লাগে। যথেষ্ট পৰিমাণ পানী খাব লাগে। পৰিমিত আহাৰ যেনে খোৱাৰ পৰিমাণ বঢ়াব লাগে, যাতে নিজৰ লগতে জন্ম হ'ব লগা শিশুটোৱে খাদ্য লাভ কৰিব পাৰে। মাতৃৰ স্বাস্থ‍্য ভাল থাকিলে শিশুটো সূস্থ হৈ থাকিব আৰু উপযুক্ত ভাবে বৃদ্ধি আৰু বিকাশ হব। সদায় চিকিৎসকৰ পৰামৰ্শ লব লাগে যাতে মাতৃ আৰু শিশুৰ স্বাস্থ‍্য অটুত থাকিব পাৰে। পৰিষ্কাৰ পৰিচ্ছন্ন পৰিবেশত থাকিলে বেমাৰৰ পৰা হাত সাৰিব আৰু স্বাস্থ্য ভালে থাকিব। শিশু জন্মৰ লগে লগে শিশুটো যাতে ভালে থাকে তাক উপযুক্ত আৰু সুস্থ পৰিবেশ দিব লাগিব আৰু মাতৃয়ে যতন কৰিব লাগিব। মাকৰ মৰম আৰু যত্নৰ ফলত শিশুৰ বিকাশ আৰু বৃদ্ধি হয়। শিশুৰ জন্মৰ পৰা ৩ বছৰ পৰ্যন্ত ঘৰখনেই শিশুৰ বিকাশ আৰু বৃদ্ধিৰ স্থল। ৩ বছৰৰ পিছত প্ৰাক প্ৰাথমিক শিক্ষাৰ বাবে প্ৰাক্ প্ৰাথমিক শিক্ষা কেন্দ্ৰ বা অঙ্গনবাদী কেন্দ্ৰত ছয় বছৰ বয়সলৈকে স্বাস্থ্য, শিক্ষাৰ বিভিন্ন কাৰ্য্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হয়। বিভিন্ন বেমাৰৰ পৰা হাত সাৰিবৰ বাবে বিভিন্ন টিকাকৰণ আচঁনি ভিটামিন A ৰ সেৱন কাৰ্যসূচীৰে শিশুক সহায় কৰে। লগতে পৰিবেশৰ বস্তু সমূহৰ প্ৰতি সম্যক জ্ঞান আৰু সমাজিক ভাবে লগ-বন্ধু সমূহৰ লগত মিলিবলৈ, নিজৰ শৰীৰৰ অঙ্গ-প্ৰত‍্যঙ্গ সমূহৰ সঞ্চালন হবলৈ খেলৰ মাধ্যমেৰে শিকোৱা হয়। মুঠতে কবলৈ হ'লে এই সময়ত শিশু সকলৰ সৰ্বাত্মক বিকাশ যেনে শাৰীৰিক, ভাষিক, আবেগিক, বৌদ্ধিক আৰু সামাজিক বিকাশ সাধনৰ বাবে বিভিন্ন খেলৰ মাধ্যমেৰে বিভিন্ন কাৰ্য্য কৰোৱা হয় যাতে ভৱিষ্যতে শিশুৱে সুন্দৰ ভাবে নিজকে প্ৰতিষ্ঠিত কৰিব পাৰে। শিশুৰ বিকাশ বা বৃদ্ধি নহলে ভবিষ্যতে শিশু আগবাঢ়িব নোৱাৰিব। উপযুক্ত সময়ত বিভিন্ন উদ্দীপনা মূলক কামৰ মাজেদি বিকাশত সহায় কৰিব।

 সুস্থ পৰিবেশ, পুষ্টিকৰ খাদ্য, পৰিষ্কাৰ-পৰিছন্নতাই শিশু বিকাশ আৰু বৃদ্ধিৰ মূল চাবি কাঠি।